Morfologiczne różnice między komórkami prawidłowego nabłonka a komórkami rakowymi

Podstawą diagnostyki cytologicznej jest możliwość odróżnienia prawidłowych komórek nabłonkowych od komórek rakowych w mikroskopie świetlnym. Główne cechy morfologiczne, które pozwalają odróżnić łagodne komórki nabłonkowe od złośliwych podsumowane są w tabeli poniżej.

	Komórki łagodne	Komórki rakowe
Wielkość i kształt komórki	W granicach normy, stanowi wyraz prawidłowego podziału komórki i dojrzewania nabłonka.	Różnice wielkości i kształtu, stanowią wyraz nieprawidłowego podziału komórki i dojrzewania nabłonka.W granicach normy, stanowi wyraz prawidłowego podziału komórki i dojrzewania nabłonka.
Wielkość jądra	W granicach normy, stanowi wyraz prawidłowego podziału komórki i dojrzewania nabłonka.	Wyrazne różnice wielkości i kształtu, stanowią wyraz nieprawidłowego podziału komórki i dojrzewania nabłonka.
Kształt jądra	Generalnie kształtu okrągłego, owalnego lub fasolowatego	Nieprawidłowy kształt
Struktura chromatyny w jąśdrze interfazalnym	Chromatyna drobnoziarnista równomiernie rozłożona w jądrze	Chromatyna gruboziarnista
Zawartoś© chromatyny w jądrze interfazalnym	Prawidłowa zawartość chromatyny dla komórek diploidalnych równomiernie rozłożona we wszystkich komórkach	Zawartość chromatyny i jej rozłożenie różni się w poszczególnych jądrach w wyniku nieprawidłowego podziału.
Nadbarwliwość	Zmiana rzadko spotykana, ale jeżeli występuje, to stanowi wyraz zmian regeneracyjnych.	Często odzwierciedla wzrost zawartości chromatyny i/lub szybki obrót w cyklu komórkowym.
Wielojądrowość	Zjawisko zazwyczaj nie spotykane. Jeżeli występuje, jądra są równej wielkości.	Zjawisko częste. Jądra różnią się wielkością i kształtem
Jąderka	Małe, równych rozmiarów, nieliczne	duże, nieregularne, różniące sie wielkością, kształtem i liczbą
Kohezja	Dobrze wykształcone połączenia międzykomórkowe	Utrata kohezji
Mitozy	Niekiedy widywane w warstwie podstawnej nabłonka	Nieprawidłowe mitozy często spotykane w nabłonku

• Różnice przedstawione w tabeli powyżej są wynikiem nieprawidłowego rozrostu komórek rakowych, które uwolniły się od mechanizmów kontrolnych cyklu komórkowego i dojrzewania, które determinują strukturę prawidłowego nabłonka.
• Komórki nowotworowe uzyskują zdolność do podziału, co jest cechą zastrzeżoną tylko dla komórek warstw podstawnych (rozrodczych) nabłonka. W następstwie, komórki nowotworowe rozrastają się i wypierają komórki prawidłowego nabłonka tworząc guzy. W procesie angiogenezy guzy nowotworowe tworzą swoją własna sieć naczyń krwionośnych. Gdy nowotwór rośnie szybciej niż towarzysząca mu sieć naczyń wtedy dochodzi do martwicy, owrzodzeń i infekcji.
• W czasie niekontrolowanego rozrostu komórek nowotworowych często zdarzają się błędy replikacyjne co prowadzi do nierównego rozdziału chromatyny pomiędzy komórki potomne, a to z kolei manifestuje się morfologicznie polimorfizmem komórek rakowych czyli różnicami wielkości, kształtu i ilości chromatyny widocznymi pomiędzy komórkami nowotworowymi w rozmazach cytologicznych i preparatach histologicznych.
• Między komórkami nowotworowymi zmniejsza się również adhezja co im umożliwia migrację i inwazję podścieliska. Z tego też powodu komórki nowotworowe łatwiej się złuszczają niż komórki prawidłowego nabłonka co stanowi podstawę czułości cytologii eksfoliatywnej (złuszczeniowej) jako metody wykrywania zmian przedrakowych i raka w rozmazach z szyjki macicy.

Związek między neoplazją wewnątrznabłonkową (CIN) czyli zmianą przedrakową a inwazyjnym rakiem szyjki macicy.

• Uważa się obecnie, że w szyjce macicy, pojawienie się inwazyjnego raka poprzedzają zmiany przedrakowe nabłonka strefy transformacji znane jako CIN (ang. cervical intraepithelial neoplasia), które moga być obecne w nabłonku szyjki na wiele lat przed wystąpieniem inwazyjnego raka.
• Zmiany przedrakowe typu CIN stanowią ciągłe spektrum zmian morfologicznych od zmian małego stopnia do zmian stopnia dużego.
• Zmiany morfologiczne występujące w komórkach rakowych przedstawione w tabeli powyżej występują również w komórkach CIN. Podstawą Pap testu są różnice morfologiczne stwierdzane pomiędzy komórkami prawidłowymi, komórkami nowotworowymi zmian przedrakowych i komórkami rakowymi.

  Wyróżnia się trzy stopnie zmian - CIN1 (dawniej: dysplazja małego stopnia), CIN2 (dysplazja średniego stopnia) i CIN3 (dysplazja dużego stopnia/rak in situ)