Anatomia gruczołów ślinowych
Wyróżniamy trzy pary dużych ślinianek: podjęzykową, podżuchwową i przyuszną. Ślinianka podjęzykowa jest najmniesza i zbudowana jest głównie z komponentu śluzowego. Ślinianka podżuchwowa wykazuje bardziej zaznaczoną płatowatość budowy i zbudowana jest z dwóch komponent gruczołowych: śluzowej i surowiczej. Ślinianka przyuszna zaś charakteryzuje się wyłącznie komponentem surowiczym tworząc surowicze zraziki. Wszystkie gruczoły ślinowe posiadają układ przewodów, naczynia, nerwy, tkankę łączną, a ślinianka przyuszna ponadto może zawierać nawet 30-50 wewnątrzgruczołowych węzłów chłonnych. Ponadto w okolicy błony śluzowej jamy ustnej znajduje się kilka tysięcy dodatkowych małych gruczołów ślinowych.
Patologia (i cytopatologia) gruczołów ślinowych jest bardzo podobna do patologii gruczołów łzowych, gruczołów potowych skóry, małych gruczołów podśluzowych tchawicy i oskrzeli.
Structure of salivary glands
Komórki prawidłowe
Komórki podstawne: małe komórki z okrągłymi jądrami. Cytoplazma jest niemal zawsze euchromatyczna. Można je znaleźć we fragmentach tkankowych lub trójwymiarowych gniazdach komórkowych , gdzie tworzą niekiedy palisadowaty układ na linii obwodu. Czasami podścielisko w tle rozmazu pomaga w odróżnieniu tych komórek od małych komórek nowotworowych, takich jak w przypadku raka gruczołowo-torbielowatego (Carcinoma adenoides cysticum): podścielisko w tych przypadkach jest zazwyczaj metachromatyczne w barwieniu Giemzy. Znaczenie ma także morfologia materiału pozakomórkowego (formy cylindryczne).
Komórki zrazikowe: duże komórki z surowiczą lub śluzową zawartością cytoplazmy i małymi jądrami. Często widoczne są ziarnistości zymogenu w cytoplazmie. Bardzo ważne jest znalezienie komórek przewodowych związanych z komórkami zrazikowymi, ponieważ w przypadku ich braku można myśleć o dobrze zróżnicowanym raku zrazikowokomórkowym.
Komórki przewodowe: zazwyczaj tworzą małe struktury plastra miodu, jądro zlokalizowane jest centralnie, cytoplazma homogenna. Komórki mioepitelialne mogą być przyczepione do płatów komórek przewodowych.
Komórki mioepitelialne: zazwyczaj aspirowane są razem z komórkami zrazikowymi. Mogą mieć wygląd plazmocytoidny lub epitelioidny z wydłużoną cytoplazmą. Jądra są owalne lub okrągłe, cytoplazma niebieska lub metachromatyczna. Nieprawidłowe komórki mioepitelialne występują w wielu zmianach gruczołów ślinowych.
Mogą występować również fragmenty tkanki łącznej i krystaloidy.
