Anatomi
Tiroid boyun bölgesi yerleşimli endokrin bir organdır. Tiroid kartilajına yakın yerleşimli olması sebebiyle aynı adı taşır. Grek kökenli bir kelime olup, anlamı ‘larinksi koruyan’ manasındadır. Embriyolojik olarak tiroid dil kökünde üç yapının birleşip gestasyon boyunca aşağı inerek en sonunda ön boyun bölgesinde yerleşmesi ile son halini alır. Oluşumunu tamamlamış bir tiroid, 2 lateral lob ve ortada bir istmus bölümünden meydana gelir, tüm bu yapıları çevreleyen ince bir kapsülü vardır. Tiroidin parankimi fibröz septa aracılığı ile her biri folikül adını alan çok sayıda fonksiyonel birimleri içeren lobüllere ayrılır. Her bir folkül yapısı ise küboidal folikül epitel hücreleri ile çevrelenmiş olup, içlerinde tiroglobülin içeren kolloidi barındırır. Tiroid, vaskülaritesi yüksek bir organ olup her bir folikül yapısını çevreleyen geniş bir kapiller ve arter ağına sahiptir. Her bir folikül aralarında kalsitonin (C hücrelerinin salgıladığı) salgılayan parafoliküler hücrelerin de bulunduğu bazal membran ile çevrelenmiştir. Bu iki tip hücre elektron mikroskobu ile morfolojik olarak birbirinden kolayca ayrılır. Foliküler hücrelerin homojen kromatin yapısına sahip bazal nükleusları ve iyi gelişmiş kaba endoplazmik retikulumları vardır. Aynı zamanda apikal yerleşimli salgı vezikülleri ve mitokondrileri bulunur. C hücreleri farklı olarak çok sayıda kalsitonin içeren nörosekretuvar granüllere sahiptir.
Fizyoloji
Tiroid hormonları olan T3 (tri-iodotironin) ve T4 (tiroksin) gland içerisinde sentezlenir. T 4, T3 e göre daha fazla miktarda sentezlenir fakat karaciğer, böbrek, kas gibi periferik dokularda deiyodinasyon mekanizması ile bu fazla miktardaki T4 aktif form olan T3’e dönüşür. Bu sentez, foliküler hücreler tarafından Na+-K+-ATPaz pompası kullanılarak iyodinin konsantre edilmesiyle yapılır ( iyot tuzağı). Bu pompa sayesinde kandan aktif olarak alınan iyodür iyonu plazmadakine göre çok yüksek konsantrasyondadır ve hücrelerin içerisine girer girmez hızlı bir şekilde reaktif şekline okside edilir. Bu yüksek konsantrasyondaki iyot, daha sonra tiroglobülini oluşturacak olan tirozin aminoasitleri ile biraraya gelir. Kolloide salgılanmadan hemen önce tiroglobülin, T3 ve T4 oluşturmak üzere bir bağlanma reaksiyonuna girer. Foliküler hücreler hipofizfen salgılanan tirotiropin ( tiroid stimüle eden hormon veya TSH) ile uyarıldığında, kolloid endositozla hücrelerin içine alınır, enzimler yardımı ile tiroglobülin serbestleşir.
Bunların sentezinde folikül hücreleri tarafından Na+-K+-ATPaz pompası (iyo tuzağı) kullanılarak iyot derişimi arttırılır. İlk önce hücre içindeki iyot hızla okside edilerek daha reaktif bir hale getirilir. Daha sonra bu iyot tirozin aminoasitlerine bağlanarak tiroglobülin yapısını alır. Kolloid içine sekresyonundan önce tiroglobülin, bir kenetlenmi reaksiyonu geçirerek proteine bağlı kalan T3 ve T4 haline gelir. Folikül hücreleri hipofizden salgılanan tirotrofin (tiroidi stimüle edici hormon veya TSH) tarafından stimüle edildiği zaman kolloid endositozla hücre içine alınır ve burada enzimler tiroglobülini ayrıştırarak iyotlu parçaları serbest bırakır. TSH salgılanması, hipotalamusta sentezlenen ve buradan salgılanan tirotrofin serbestleştirici hormon (TRH) adında başka bir hormon ile kontrol edilir. Tüm mekanizmanın kontrolü T3 ve T4 tarafından oluşturulan bir feedback mekanizmasıyla sağlanır. T3ile T4 hipofiz ve hipotalamus üzerinde etki ederek buralardan TSH ve TRH salgılamasını engeller veya tamamen durdururlar. TSH salınımının kontrolü, hipotalamusta sentezlenip salınan tirotiropin serbestleştirici hormon (TRH) ile düzenlenir.
T3 ve T4 sirkülasyona katıldığı zaman -çoğunlukla tironin bağlayan globülin (TBG) ile olmak üzere- plazma proteinleriyle kombine olurlar. Bu iodotironinlerin % 1’den az bir kısmı sirkülâsyonda serbest olarak dolaşır (bu kısım aktif olan kısımdır). T3 ve T4 perifere gidince birçok hücrenin bazal metabolik hızını arttırır, lipoliz ve karbonhidrat metabolizmasını arttırır, katekolaminlerin kalp ile merkezi sinir sistemi üzerindeki etkisini arttırır, protein metabolizmasını ve kısmi olarak da degradasyonunu artırır. Bu listeye bakarak hipo ve hipertiroidi gibi tiroid hormon dengesizliklerinin vücut üzerinde dramatik etkileri olacağı açıkça görülmektedir.
