Zbieranie materiału

Najprostszą metodą jest zebranie fizjologicznie oddanego moczu. Powinno się unikać badania porannej porcji moczu z powodu słabo zachowanej morfologii komórek złuszczonych w nocy, które są eksponowane na mocz przez wiele godzin. Najlepiej nadaje się mocz oddany przed południem. Pobrana próbka moczu powinna być dostarczona do pracowni tak szybko jak to możliwe. Jeżeli krótkie opóźnienie jest nieuniknione, próbkę należy przechować w lodówce. W przypadku większego opóźnienia należy dolać do próbki alkohol.

Materiał cewnikowany. Metoda ta ułatwia pobranie dobrej próbki moczu bez zanieczyszczeń i jest metodą z wyboru, gdy mocz musi być pobrany z jednego z moczowodów. Wadą tej metody jest to, że jest techniką inwazyjną i wiąże się z możliwością oderwania płatów komórek przez końcówkę cewnika. Komórki takie mogą przypominać cytologicznie komórki guza brodawkowatego. 

Płukanie pęcherza. Metoda ta znana jest także jako “barbotage”. Płukanie pęcherza dokonuje się przez jego irygację z użyciem soli fizjologicznej lub roztworu utrwalającego. Metoda ta ma podobne wady do pobierania materiału za pomocą cewnika, ale uzyskiwana komórkowość próbki jak i  zachowanie cech morfologii komórek jest bardzo dobre i przewyższa jakością próbki z oddawanego fizjologicznie moczu.

Dobrym płynem utrwalającym pozwalającym na płukanie pęcherza jest utrwalacz Esposti’ego. 100 ml tego utrwalacza zawiera 10 ml kwasu octowego, 45 ml metanolu i 45 ml dejonizowanej wody. Płyn ten używany do irygacji pęcherza zbiera się do butelki o pojemności 250 ml i przekazuje do pracowni. Tam jest wirowany, aby uzyskać osad, płyn z nad osadu jest usuwany, a do osadu dodaje się 2 krople pektyny, aby ułatwić odłączenie osadu od ścianek probówki. Następnie 2 krople osadu zawierającego komórki umieszcza się na szkiełku podstawowym, suszy w temperaturze pokojowej i barwi metodą Papanicolaou. W każdym przypadku wykonuje się dwa lub więcej preparatów.

Inne techniki opracowania materiału

Oddany fizjologicznie lub cewnikowany mocz może być opracowany technicznie do oceny mikroskopowej za pomocą następujących metod:

• Odwirowanie, z następowym wirowaniem w cytowirówce. Utrwalenie w alkoholu jest niezbędne przed barwieniem metodą Papanicolaou. Z cytowirówki powinno się uzyskać preparat prawie jednowarstwowy o średnicy 6 mm.
• Rozmaz bezpośredni. Jest łatwiejszy do wykonania, ale zazwyczaj jest ubogo komórkowy.
• Preparaty na filtrze błonowym. Uzyskuje się bardzo dobrą komórkowość, ale metoda jest trudna do wykonania. Preparaty są utrwalane w alkoholu i barwione metodą Papanicolaou.

Cytologia fazy płynnej (jednowarstwowa), jak np. ThinPrep (Cytyc Corporation, Boxborough, MA, USA) jest również używana do opracowania próbek moczu. Zachowanie cech morfologicznych komórek jest zazwyczaj bardzo dobre, a  metoda jest łatwiejsza niż metoda z użyciem filtru błonowego. Koszty, jak do tej pory, stanowią główne jej ograniczenie.